De Man Achter Poeha

Toen mij de vraag werd gesteld was het alsof een oude koffer van vroeger van zolder werd gehaald, vol met oude jeugdherinneringen. Ik was het eerlijk gezegd bijna allemaal vergeten. Toch was het ineens weer allemaal daar, netjes gerangschikt als in een roloflex, op naam, subject, jaartal. Was het eerst nog vaag en wazig, snel verdween het vet van de lens. Men dacht dat ik een van de weinigen was die iets zinnigs over cult/classic Fritz Venus kon zeggen. De man achter Poeha. In ieder geval iets meer in de zielenroerselen zou kunnen duiken en wellicht enige verbanden kon leggen die meer duiding zou kunnen geven aan het tshirt-fenomeen. Nou vooruit dan.

Uniek in zijn soort, niemand die daar echt volledig toegang kreeg, alhoewel ik er altijd welkom was. Ik woonde er dan ook naast en was enig kind. Mijn voorouders kwamen oorspronkelijk uit Zuid Afrika maar eenmaal in Maandorp begonnen ze de slagerij Vleesch Verder Nietsch die 6 generaties lang zou standhouden (In de volksmond VVN). Zij wisten als geen ander dat specialisatie in de detailhandel key was. Maandorp was altijd redelijk recht toe rechtaan. Vernieuwing kreeg maar weinig voet aan de grond. Een bakker, een slager, een kruidenier en twee kroegen was wat Maandorp te bieden had. Verder had je de garage van Stoots en dan het tankstation van de familie Venus, naast onze slagerij dus. Maandorp was een dorp van weinig woorden.

Naast vernieuwing moest men in Maandorp ook maar weinig van de overheid weten; vooral milieuregeltjes moesten het ontgelden. De familie Venus voerde daarin de boventoon. Al dat gezeik over milieu, geniet liever van de natuur- was een veel gehoorde spreuk van Pa Venus. Hoog boven de enorme gevel van het tankstation, tevens woonhuis van de familie, hing een groot knipperend verlicht bord met: Vrouwen komen van Mars- Benzine van Venus. Ma Venus kon er wel om lachen; zij was de drijvende kracht achter het mannenhuishouden, hield de boel bijeen.

De familie was enorm, maar liefst 9 zonen die door het dorp raasden wanneer het maar kon. Toen Fritz geboren werd was de oudste al 22 jaar en volop aan het werk bij Stoots.  De rest scharrelde wat bij elkaar links en rechts; het ontbrak ze nooit echt aan geld, alhoewel officieel nooit veel kan zijn verdiend. Fritz, de jongste, was ook de enige die uiteindelijk een serieuze opleiding kon en mocht volgen. Als Benjamin viel hij overal een beetje buiten. Net als ik leek hij een beetje buitenstaander, maar toch dichtbij. Fritz verliet Maandorp maar Maandorp heeft hem nooit verlaten. In de rebellie en de opstandigheid van Poeha is altijd een zweem Maandorp te bekennen.

Pa Venus was de vierde generatie tankstationhouders in de familie. Midden in het dorp lag het aan de Burgemeester Piet Pietjouwstraat. Tanken kon je er dag en nacht, altijd cash en soms op de pof. Voor aan de straat stonden twee van die ouderwetse benzinepompen en 1 pomp voor brommers; zo een waar je de benzine eerst in zo een glazen cylinder omhoog pompte. Alle zonen hielpen mee en het kon zo maar zijn dat kleine Fritz, toen nog zo’n  7 of 8 jaar, je auto volgooide. Hij kon maar net bij de benzinedop.

Mondkapjes of handschoenen waren uit den boze, nergens voor nodig. De handen van Pa en de broers waren altijd met olie en benzine besmeurd, droog als schuurpapier, de kleren vaal en vol met uitgebeten vlekken in de veelal blauwe overalls. Hun gezichten bruin als dat van een Provençaalse boer. Het leek er verdacht veel op dat ze van Spaanse origine waren, al werd dat ten stelligste ontkend. Door de voortdurende benzinedampen die vrijkwamen tijdens het tanken was de stemming altijd opperbest. Een volle tank halen bij Venus stond garant voor de meest actuele updates en practical jokes. Het duurde al gauw een kwartier tot een halfuur. De enkele keren dat de familie Venus het dorp verliet voor een auto-vakantie werd zorgvuldig alles meegenomen. Self-service tankstations werden vermeden wat er redelijk vaak op uit draaide dat men met een lege tank geparkeerd stond. Meegebrachte jerrycans benzine boden dan uitkomst.

Gezag en controle waren ongeziene gasten bij het tankstation. De plaatselijke agent was nog eenvoudig te paaien. Milieucontroleurs daarentegen moesten vakkundig om de tuin geleid worden en belandden vaak bij ons in de slagerij. Zij gingen huiswaarts met kilo’s Maandorpse braadwors, een oud familierecept van zuur ingemaakt rauw vermalen vlees, een recept door ons meegenomen uit Zuid Afrika. Met de jaren werd het moeilijker en moeilijker het hoofd te bieden aan de steeds strenger wordende voorschriften.  De komst van euro-95 is zo lang als mogelijk tegengehouden, niet in de laatste plaats om loodafkickverschijnselen te vermijden. Begin 2000 legde Pa Venus op 55 jarige leeftijd zelf het loodje. Ma volgde 3 jaar later. Toen de zaak uiteindelijk zijn deuren moesten sluiten vanwege ernstige vervuiling, werd het monumentale pand gesloopt voor sjieke appartementen. Onder het fundament moest 25 meter diep zand worden verschoond. Het tankstation, onze slagerij, bakker en kruidenier maakten plaats voor grote supermarkten aan de rand van de stad. Stoots sloot uiteindelijk in 2005.

Vanaf dat jaar raakte ik Fritz Venus uit het oog. Ik werd slager in Bloemfontein, Fritz trok naar de grote stad voor een opleiding aan de kunstacademie. Hij studeerde cum-laude af op zijn anti-Lucebert these “Alles Moet Kapot”. Eerlijkheid, directheid en transparantie werden zijn hoofdthema’s; altijd met een kritische houding naar wat de moderne tijd bracht. Niet al het nieuwe is bij voorbaat okay, zei hij eens in een interview met Wim Hoet, dat moest eerst maar eens bewezen worden.

Zijn werk is diep geworteld in de tijd dat hij opgroeide, bij het station thuis, de rebellie tegen de controleurs die hun leven wilden ontregelen met regels, de tijd dat iedereen naar hetzelfde tv-programma keek, dezelfde radiozender door de speakers schalde, over hetzelfde nieuws sprak op het werk en in de kroeg. De tijd dat mensen een gezamelijk wereldbeeld hadden. Het internet stond nog in de kinderschoenen. Fritz voelt zich geroepen ingeslapen leeftijdgenoten met een kritische prik wakker te houden; niet alle normen en waarden hoeven overboord. Als de jeugd er iets van oppikt is dat mooi meegenomen.

Wel moet het altijd gepaard met een humoristische ondertoon, een zekere mate van zelfspot, bij de familie Venus altijd een vereiste geweest! Keep your Freedom; Keep the Fun! is dan ook het credo van Fritz’ zijn latere werk. En alhoewel Venus was opgegroeid met een haast nostalgisch vuur, de moderne tijd vond wel degelijk zijn weg in zijn werk. Zeker toen hij  ontdekte dat de beste manier om met zijn publiek te communiceren via t-shirts was.  Iedereen draagt shirts, elke dag,  met vaak belachelijk nietszeggende teksten of beelden. Daar lagen onbenutte kansen, Poeha was born. Kritische en ludieke shirtdesigns met vaak een dubbele laag, altijd goed voor een tweede oogopslag. Alhoewel met twee-dimensionale ontwerpen, zit de diepere derde laag in de bijbehorende authentieke teksten via webshop of blog. Op deze manier verkoopt Poeha geen shirts maar een verhaal. En dat is nu juist precies de verdienste van Fritz Venus.